راهبرد‌هایی برای مانع زدایی از تولیدات لبنی

ملیحه فلاح | شهرآرانیوز؛ معادله چندمجهولی شنیده اید؟ قصه تولید و فروش لبنیات از همان معادله هاست. ابتدای زنجیره تولید محصولات لبنی، تامین شیر است و شیر وابسته به دام‌هایی که خوراکشان به ماجرای حذف شدن یا نشدن ارز ۴۲۰۰ تومانی گره خورده است. ازسوی دیگر تولیدکننده‌های محصولات لبنی از افزایش هزینه‌های تولید و همچنین کاهش سرانه مصرف لبنیات گلایه دارند و به قول خودشان، چاره‌ای جز تبدیل شیر به شیرخشک و صادرات آن نیست؛ چون جلوی تولید شیر را که نمی‌شود گرفت.

یعنی مجبورند شیری را که با ارز ۴۲۰۰ تومانی تولید می‌شود، خشک و صادر کنند. سهم مردم نیز افزایش قیمت و کاهش محصولات لبنی در سبد خریدشان است که برخی می‌گویند «از آن گریزی نیست»، مگر با تغییرات اساسی و راهکار‌هایی هم برای آن پیشنهاد می‌کنند. آزادسازی قیمت گذاری محصولات لبنی، حمایت از خانوار‌های کم درآمد با اختصاص کارت مخصوص خرید لبنیات، توزیع شیر در مدارس، پرداخت یارانه به تولیدکننده و... ازجمله این پیشنهادهاست که ما در این گزارش بعد از بیان مشکلات به آن‌ها نیز اشاره خواهیم کرد.

بلاتکلیفی؛ بلای جان دامداران

بلاتکلیفی واژه‌ای است که مدیرعامل اتحادیه صنعت دام پروری استان خراسان رضوی برای توصیف وضعیت صنعت دام از آن استفاده می‌کند. بلاتکلیفی در حذف یا بقای ارز ۴۲۰۰ تومانی که بازار نهاده‌های دامی را مشوش کرده است. امین هراتی می‌گوید: از ابتدای سال هنوز هیچ نهاده دولتی توزیع نشده است. هرسال تا این تاریخ، ۷ تا ۸ هزار تن نهاده توزیع می‌شد. ازطرفی مجوز واردات آزاد را به بخش خصوصی نمی‌دهند. کاملا بلاتکلیف مانده ایم.

«دامداران تا وقتی توان داشته باشند، نهاده را از بازار آزاد تهیه می‌کنند و هروقت هم نتوانند، دام را به کشتارگاه می‌فرستند.» او این چند جمله را در پاسخ به سوال ما که می‌پرسیم دامداران برای تامین علوفه موردنیاز دام خود چه می‌کنند، می‌گوید و ادامه می‌دهد: قیمت هر کیلو جو در بازار آزاد ۹ هزارو ۷۰۰ تومان، ذرت ۹ هزارو ۲۰۰ تومان، سویا ۱۲ هزارو ۵۰۰ و سبوس ۷ هزارو ۲۰۰ تومان است. نهاده دولتی توزیع نمی‌شود و ازطرفی هزینه حقوق و دستمزد افزایش پیدا کرده، اما هنوز قیمت شیرخام تغییری نکرده است.
مدیرعامل اتحادیه صنعت دام پروری استان همچنین به مشکلات کارخانه‌های لبنی در پرداخت پول دامداران اشاره می‌کند و می‌گوید: در برخی مواقع، زمان برگشت پول به دامدار به سه ماه نیز می‌رسد. دامداری که پول نداشته باشد، نمی‌تواند علوفه تهیه کند و زنجیره این مشکلات ادامه خواهد یافت.

هراتی راه حل رفع این بخش از مشکلات را تعیین تکلیف حذف یا بقای ارز ۴۲۰۰ تومانی می‌داند و می‌افزاید: اگر قرار است آزاد باشد، اعلام کنند و مجوز واردات به بخش خصوصی را بدهند؛ چون بازرگانان می‌ترسند درصورت واردات این اقلام، دوباره تصمیم دولت عوض شود و نهاده دولتی توزیع کند که این کار باعث ضرر هنگفت آن‌ها خواهد شد.

از او می‌پرسیم که درصورت حذف کامل ارز ۴۲۰۰ تومانی و آزادسازی قیمت نهاده، تغییر در قیمت شیرخام چه میزان خواهد بود. مدیرعامل اتحادیه صنعت دام پروری استان در پاسخ به این سوال می‌گوید: بنا بر محاسبات ما، به عنوان مثال قیمت هرکیلو جو به ۹ هزار تومان می‌رسد که با قیمت کنونی آن در بازار آزاد تقریبا یکسان است. ازطرفی همین حالا هم دامداران نهاده دامی خود را از بازار آزاد تهیه می‌کنند، پس در روند بازار تغییر خاصی رخ نمی‌دهد، اما نکته مهم اینجاست که قیمت کنونی شیرخام براساس نهاده دولتی است و باید به قیمت واقعی برسد که درحال حاضر بیش از ۸ هزار تومان تمام می‌شود.

قیمت‌های مصوب فعلا تغییری نکرده است

«قیمت هیچ کالایی امروز با دیروز یکی نیست. ۵۷ درصد حقوق و دستمزد، ۱۰۰ درصد کارتن، ۳۰۰ درصد مواد بسته بندی و... همه افزایش قیمت یافته اند، ما چطور قیمت‌های دستوری را رعایت کنیم و بهای کالا را ثابت نگه داریم؟» کافی بود یک سوال کوتاه درباره وضعیت بازار لبنیات و کنترل قیمت‌ها بپرسیم تا مهدی هدایت نیا از سیر تا پیاز آن را برایمان بگوید.

هدایت نیا، دبیر اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان صنایع لبنی خراسان رضوی، می‌گوید: از مخارج جانبی در صنعت لبنیات، ۳۰ درصد مربوط به هزینه تولید است و ۷۰ درصد دیگر مربوط به قیمت شیر. هنوز قیمت مصوب شیرخام برای سال جدید و بعد از تصمیم‌های دولت درباره حذف ارز مشخص نیست، اما چندروزی می‌شود که درحال افزایش است. شیرخام بیشترین تأثیر را بر تغییر قیمت محصولات لبنی می‌گذارد.

قیمت مصوب شیرخام ۶ هزارو ۴۵۰ تومان است، اما به گفته وی، اکنون کارخانه‌ها این محصول را با حدود ۴۰۰ تومان بیشتر از نرخ مصوب می‌خرند. همچنین نرخ شیرخام درجه یک با چربی بالا در استان به ۷ هزارو ۲۰۰ تومان رسیده است.
دبیر اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان صنایع لبنی استان ادامه می‌دهد: هنوز قیمت‌های دستوری ۱۰ قلم لبنیات پرمصرف تغییری نکرده است، اما عرضه شیر با بسته بندی نایلونی و قیمت مصوب، کاهش یافته که این موضوع، انتقاد مسئولان استان را درپی داشته است، ولی تولیدکننده هم در شرایط کنونی چاره‌ای ندارد.

ما مخالف صادرات شیرخشک هستیم

هدایت نیا درباره صادرات شیرخشک می‌گوید: زمانی تولید و صادرات شیرخشک، باید افزایش پیدا کند که مصرف محصولات لبنی در داخل کم شده باشد و چاره‌ای به جز صادرات نداشته باشیم. اکنون ۳ هزار تن شیرخشک در استان داریم که درحال صادر شدن است.‌

می‌پرسیم باتوجه به اینکه هنوز ارز ۴۲۰۰ تومانی برای نهاده‌های دامی به صورت رسمی حذف نشده است، آیا صادرات شیرخشک درحقیقت صادرات شیر دامی نیست که از نهاده تهیه شده با این ارز تغذیه کرده است. او پاسخ می‌دهد: ما مخالف صادرات شیرخشک هستیم؛ چون از هر ۱۰ کیلوگرم شیر یک کیلوگرم شیرخشک تولید می‌شود، اما چاره چیست؟ با شیر تولیدشده چه باید کرد؟ اکنون سرانه مصرف نسبت به هفت سال پیش، به شدت کاهش یافته و به حدود ۶۰ کیلوگرم رسیده است.
به اعتقاد دبیر اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان صنایع لبنی استان، تنها راه خروج از این وضعیت، آزادسازی قیمت ها، ایجاد رقابت و به دنبال آن حمایت از دهک‌های کم درآمد جامعه است.

انباشت ۱۰ هزار تن چربی در استان

از هدایت نیا درباره سرانجام کره‌ها و روغن‌های انبارشده در استان که در گزارش یکم دی با تیتر «سردی زمستان در بازار لبنیات» درباره آن به ما گفته بود، سوال می‌کنیم که می‌گوید: طبق آخرین بررسی ما تا پایان سال ۱۴۰۰ بیش از ۱۰ هزار تن چربی شامل کره، روغن و خامه به ارزش حدود ۷۰۰ میلیارد تومان در استان انبار شده است که درصورت صادرات، بخش مهمی از مشکل نقدینگی کارخانه‌ها و پرداخت بدهی آن‌ها به دامداران حل خواهد شد.

از او می‌خواهیم که بار دیگر درباره علت ذخیره این کالا‌ها در انبار کارخانه‌های استان توضیح دهد که در پاسخ می‌گوید: وقتی قیمت کره به دلیل حذف آن از گروه کالایی یک (کالا‌های دارای قیمت مصوب) چهاربرابر شد، با کاهش شدید مصرف توسط مصرف کننده روبه رو شدیم و بیشتر محصولات روی دست تولیدکننده ماند. ازسوی دیگر، صادرات کره و روغن ممنوع بود و خامه نیز بازار صادراتی خوبی نداشت. باتوجه به این شرایط، ممنوعیت صادرات این کالا‌ها برداشته شد، اما عوارض سنگین آن باعث شد در عمل کمترکسی قادر به صادرات باشد. پس از پیگیری‌های فعالان این حوزه، وزیر جهادکشاورزی با کاهش ۵۰ درصدی عوارض صادرات موافقت کرد، اما این موضوع هنوز به مرحله اجرا نرسیده است.

رقابت را به بازار برگردانیم

سیدمحمدرضا بنی طبا، سخنگوی انجمن صنایع لبنی کشور است. او می‌گوید: قیمت گذاری دستوری، دست تولیدکننده را برای حمایت از مصرف کننده بسته است. دخالت دولت در بازار‌های رقابتی، منجر به تشدید قیمت‌ها می‌شود.

پیشنهاد سخنگوی انجمن صنایع لبنی کشور این است که اگر در سطح کلان، کاهش هزینه تولید و ازسوی دیگر حمایت از مصرف کننده مقدور نیست، به جای قیمت گذاری دستوری اجازه رقابت به کارخانه‌ها را بدهیم؛ زیرا با این روش، کارخانه‌ها برای گرفتن سهم بیشتر از این بازار مجبور می‌شوند قیمت‌های خود را با استفاده از راهکار‌هایی مثل توسعه بدهی، متعادل نگه دارند و به مصرف کننده حاشیه سود بیشتری بدهند.

بنی طبا می‌گوید: اگر سیاست دولت بر قیمت گذاری دستوری باشد، کنترل قیمت‌ها میسر نیست، مگر به شرط ثبات اقتصادی، کاهش هزینه‌های تولید و افزایش قدرت خرید مردم. از او می‌پرسیم که راه حل افزایش سرانه مصرف چیست. بنی طبا پاسخ می‌دهد: برای افزایش سرانه مصرف باید سیاست‌های حمایتی را درپیش گرفت؛ مثلا توزیع شیر مدرسه را برای همه کودکان درحال رشد کشور اجرایی کرد یا برای آن پنج دهک محروم، کارت‌های الکترونیکی تعریف کرد تا با پرداخت هزینه کمتر، بتوانند لبنیات موردنیاز خود را تهیه کنند.
وی ادامه می‌دهد: همچنین همه تسهیلاتی که در ابتدای زنجیره، مصرف و تبدیل به رانت می‌شود، مثل ارز ۴۲۰۰ تومانی قطع و به صورت متمرکز از خانوار‌هایی حمایت شود که نیازمند آن هستند.